শংকৰ-মাধৱৰ অংকীয়া নাটৰ বৈশিষ্ট্য

শংকৰ-মাধৱৰ অংকীয়া নাটৰ বৈশিষ্ট্য

পৰিচয় : 

পঞ্চদশ শতিকাতে সৰ্বগুনাকৰ মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱে অংকীয়া নাটৰ শুভাৰম্ভ কৰিছিল।বৰ অসমত বসবাস কৰা সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ লোকক বিনোদনৰ মাধ্যমেৰে নৱবৈষ্ণৱ ভক্তি ধৰ্মত আকৃষ্ট কৰাই আছিল অংকীয়া নাট ৰচনাৰ বিশেষ কৌশল। গুৰুৰ পথেৰে অগ্ৰসৰ হোৱা মাধৱদেৱে ও একে উদ্দেশ্য লৈ অংকীয়া নাট ৰচনাত হাত দিছিল। তথাপি ৰচনা ৰীতিৰ ফালৰ পৰা শংকৰ-মাধৱৰ অংকীয়া নাটৰ বৈশিষ্ট্য সমূহ সম্পূৰ্ণ পৃথক। এই লেখাটিৰ জৰিয়তে দুয়ো জনা গুৰুৰ অংকীয়া নাট ৰচনাৰ কৌশল তথা নাট্য ৰচনাৰ বৈশিষ্ট্য সমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।

অংকীয়া নাট মানে কি ? :

অংকীয়া নাট মানে কি? বুলিলে,মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত একক অংক বিশিষ্ট ব্ৰজাৱলী ভাষা সন্নিবিষ্ট উচ্চ আধ্যাত্মিক ভাৱ যুক্ত নাট সমূহকেই অংকীয়া নাট নামেৰে অভিহিত কৰা হয়। শংকৰদেৱৰ লগতে মহাপুৰুষ মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত নাট সমূহকো অংকীয়া নাটৰ শাৰীত ধৰা হয় যদিও ক্ষুদ্ৰ ঘটনা সম্বলিত, সম্পূৰ্ণ কাহিনী নোহোৱা বাবে সেই সমূহক ঝুমুৰা বুলিহে কোৱা হয়। অৱশ্যে,এই দুয়োজনা গুৰুৰ দ্বাৰা ৰচিত বাৰ খন‌‌‌ নাটকক অংকীয়া নাটৰ শাৰীত ধৰি একেলগে "বাৰছোৱা অংকীয়া নাট" বুলি কোৱা হয়।

অংকীয়া নাট ৰচনাৰ উৎস :

শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ অংকীয়া নাট ৰচনাৰ উৎস হিচাপে অসমত পূৰ্বৰ পৰা পৰম্পৰাগত ভাৱে প্ৰচলিত হৈ অহা কিছুমান লোক সংস্কৃতি বুলি বহু জনে মন্তব্য কৰে।যেনে- সেই সময়ত বহুলভাৱে প্ৰচলিত পুতলা নাচ, ওজাপালি নৃত্য ইত্যাদি সমূহ। ইয়াৰ ভিতৰত ওজাপালি নৃত্যৰ প্ৰভাৱ অধিক যেন অনুমান কৰা যায়। ভাগৱত পুৰাণ, হৰিবংশ, ৰামায়ণ আদি ধৰ্ম কাব্যৰ পৰা কাহিনী সমূহ লৈ নৱ ৰসৰ সমাবেশে গুৰুজনাই অংকীয়া নাট ৰচনা কৰিছিল।

অংকীয়া নাটৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য :

অসমীয়া জাতিৰ ধৰ্মীয় গুৰু মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ অংকীয়া নাট ৰচনাৰ মূল লক্ষ্য আছিল একশৰণ ভক্তি ধৰ্মৰ প্ৰচাৰ। ভগৱান ৰাম কৃষ্ণৰ মহিমা জগতত প্ৰচাৰ কৰি ভক্তি ৰসৰ দ্বাৰা মানৱ জাতিৰ উত্তৰণ ঘটোৱাই হৈছে অংকীয়া নাটৰ মূল লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য। গুৰু জনাই ভক্তি ধৰ্মৰ প্ৰচাৰৰ লগতে অসমীয়া ভাষা, সাহিত্য, সংস্কৃতিৰ ভৰালো চহকী কৰি গৈছে।

শংকৰদেৱৰ ছয়ছোৱা অংকীয়া নাট :

প্ৰাচীন ভৰত মুনিৰ নাট্য শাস্ত্ৰতকৈ কিছু ব্যক্তিক্ৰমধৰ্মী শংকৰদেৱৰ ৰচিত নাট সমূহে অসমৰ থলুৱা লোক কলা, সংস্কৃতিক সামৰি লোৱাৰ ফলত বিপুল সমাদৰ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। সংস্কৃত, অসমীয়া, মৈথিলী ভাষাৰ অপূৰ্ব সংমিশ্ৰণ ঘটাই সৃষ্টি কৰা ব্ৰজাৱলী ভাষাত ৰচিত হোৱা কাৰণে নাট সমূহে ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ লোক সকলৰ বাবে হৃদয়ঙ্গম কৰিবলৈ সহজ হৈছিল।যাৰ বাবে অসমৰ লগতে ভাৰতৰ প্ৰান্তে প্ৰান্তে অংকীয়া নাট সমূহে বিশেষ সমাদৰ লাভ কৰিছিল।

গুৰু জনাৰ দ্বাৰা ৰচিত,ভক্তি ৰস যুক্ত, নৃত্য-গীত প্ৰধান ছয়ছোৱা নাট কেইখন হ'ল- 

• পত্নী প্ৰসাদ নাট।
• কালি দমন নাট।
• কেলিগোপাল নাট।
• ৰুক্মিণী হৰণ নাট।
• পাৰিজাত হৰণ নাট।
• ৰাম বিজয় নাট।

• আৰু পঢ়িব পাৰে- অংকীয়া নাটৰ বৈশিষ্ট্য আৰু উদ্দেশ্য।

উপৰোক্ত নাট সমূহৰ ৰচনাৰ পূৰ্বে শংকৰদেৱে 'চিহ্নযাত্ৰা' নামৰ আৰু এখনি নাট ৰচনা কৰা কথা চৰিত পুথিত উল্লেখ পোৱা যায়। অৱশ্যে, চিহ্নযাত্ৰা নাট্যাভিনয় সংলাপ বিহীন আছিল। তুলা পাতত সপ্ত বৈকুণ্ঠৰ চিত্ৰ পট অংকন কৰি নৃত্য গীত বাদ্যৰ সহায়ত ইয়াক প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ পাছতে উপৰোক্ত ছয়ছোৱা নাটকৰ ৰচনাৰে গীত বাদ্য নৃত্য আৰু সংলাপ সংযোজন কৰি নাটকৰ নৱৰসৰ পূৰ্ণ সমাবেশ ঘটাইছে।

মাধৱদেৱৰ ছয়ছোৱা অংকীয়া নাট :

শংকৰদেৱৰ পাছতে নৱবৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ গুৰি ধৰোতা মহাপুৰুষ মাধৱদেৱে গুৰুৰ আদৰ্শৰে অনুপ্ৰাণিত হৈ নাট ৰচনা কামত অগ্ৰসৰ হয়। কিন্তু, মনকৰিবলগীয়া এইয়ে যে নাটক ৰচনা ৰীতিৰ ক্ষেত্ৰত এখেতৰ ৰচনাৱলী শংকৰদেৱৰকৈ পৃথক। মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত নাট সমূহক ঝুমুৰা বোলা হয়। কাৰণ এই সমূহত শংকৰদেৱৰ অংকীয়া নাট সমূহৰ দৰে একোটা সম্পূৰ্ণ কাহিনী আৰু নৱ ৰসৰ সমাহাৰ দেখা পোৱা নাযায়। ইয়াৰ বিপৰীতে কিছুমান ক্ষুদ্ৰ ঘটনা নাট সমূহত পৰিলক্ষিত হয়। কেৱল "অজ্জুন ভঞ্জন"নাট খনিত হে সম্পূৰ্ণ কাহিনী দেখা যায়। তথাপি দুয়ো জনা গুৰুৰ দ্বাৰা ৰচিত নাট সমূহক অংকীয়া নাট নামেৰে অভিহিত কৰা হয়। আৰু দুয়োজনা গুৰুৰ ছয় খনি ছয় খনি নাটকক একেলগে "বাৰছোৱা" অংকীয়া নাট হিচাপে ধৰা হয়।যাক বাৰছোৱা অংকীয়া নাট বোলা হয়।

মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ বাল্যলীলা সম্বলিত বাৎসল্য ভক্তি ৰস প্ৰধান ঝুমুৰা অংকীয়া নাট সমূহ হৈছে- 

• অজ্জুন ভঞ্জন নাট।
• চোৰধৰা নাট।
• পিম্পৰা গুচোৱা নাট।
• ভোজন বেহাৰ নাট।
• ভূমি লেটোৱা নাট।
• ভূষণ হেৰোৱা নাট।

শংকৰ-মাধৱৰ অংকীয়া নাটৰ বৈশিষ্ট্য :

যদিও মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱ আৰু মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত নাট সমূহক অংকীয়া নাট বুলি কোৱা হয়। তথাপি দুয়ো জনা গুৰুৰ অৰ্থাৎ শংকৰদেৱৰ নাটকৰ বৈশিষ্ট্য আৰু মাধৱদেৱৰ ঝুমুৰা নাটকৰ  বৈশিষ্ট্য  নাট ৰচনা ক্ষেত্ৰত বহুতো পাৰ্থক্য বা নিজা নিজা বৈশিষ্ট্য দেখিবলৈ পোৱা যায়। সেই পাৰ্থক্য বা বৈশিষ্ট্য সমূহ হৈছে-

(১). শংকৰদেৱৰ নাটত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণক পূৰ্ণ যৌৱনপ্ৰাপ্ত পুৰুষ ৰূপত দেখুওৱা হৈছে। কেৱল কালি দমন আৰু পত্নী প্ৰসাদ নাট দুখনিত বালক শ্ৰীকৃষ্ণক দেখুওৱা হৈছে। আনহাতে, মাধৱদেৱৰ নাট সমূহত শ্ৰীকৃষ্ণৰ শিশু কালৰ লীলা মাহাত্মাক দেখুওৱা হৈছে।

(২).শংকৰদেৱৰ নাট সমূহত একোটা সম্পূৰ্ণ কাহিনী বা সম্পূৰ্ণ ঘটনা দেখা পোৱা যায়। আনহাতে, মাধৱদেৱৰ নাট সমূহত একোটা সম্পূৰ্ণ কাহিনী বা ঘটনাৰ পৰিবৰ্তে কেৱল ক্ষুদ্ৰ ঘটনা বা কথাবস্তু দেখা যায়।

(৩).শংকৰদেৱৰ নাট সমূহত নৃত্য-গীতৰ উপৰি সংলাপৰ প্ৰয়োভৰ থকাৰ পৰিলক্ষিত হয়। আনহাতে, মাধৱদেৱৰ কেৱল অজ্জুন ভঞ্জন নাট খনিৰ বাদে বাকী সকলো নাটত নৃত্য গীত আৰু সূত্ৰৰ মাজেদিয়েই নাটৰ পৰিসমাপ্তি ঘটে।

(৪).শংকৰদেৱে ভাগৱত পুৰাণ, হৰিবংশৰ লগতে ৰামায়ণৰ কাহিনী লৈ নাট ৰচনা কৰিছে। আনহাতে, মাধৱদেৱৰ নাট সমূহত কেৱল ভাগৱত পুৰাণ আৰু হৰিবংশৰ উৎস হে দেখা যায়।

(৫).শংকৰদেৱৰ নাটকত আধ্যাত্মিক পৰমাৰ্থিক দিশ বিশেষ তত্বগধুৰ ভাৱত দেখা যায়। আনহাতে, মাধৱদেৱৰ নাট সমূহত গ্ৰাম্য জীৱনৰ প্ৰতিচ্ছবি ফুটি উঠা বেছিকৈ দেখা যায়।

(৬).শংকৰদেৱৰ নাট সমূহত শৃঙ্গাৰ, কৰুণ, হাস্য, বীৰ, ৰুদ্ৰ, ভয়ানক আদি নৱ ৰসৰ সমাহাৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপত দেখা যায়। আনহাতে, মাধৱদেৱৰ নাট সমূহত নৱ ৰস সম্পূৰ্ণ ৰূপত দেখা পোৱা নাযায়।

সামৰণি :

শংকৰ-মাধৱৰ অংকীয়া নাটৰ বৈশিষ্ট্য বা তেওঁলোকৰ ৰচনা ৰীতিত পাৰ্থক্য থাকিলেও মূল লক্ষ্য ভক্তি ৰস প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰ কৰাটো কিন্তু দুয়োজনা গুৰুৰ ৰচনাতেই দেখা যায়। অংকীয়া নাট সমগ্ৰ অসমবাসীৰ বাবে অমূল্য সম্পদ। সেয়েহে এই সম্পদ ৰাজি অক্ষুণ্ণ ভাৱে প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰৰ দ্বাৰা সংৰক্ষণ কৰি ৰখাটো এজন অসমীয়া হিচাপে প্ৰত্যেকৰে কৰ্তব্য। নহ'লে বৰ্তমান আধুনিকতাৰ কবলত অংকীয়া নাট ভাওনা ই নিজৰ বৈশিষ্ট্য হেৰুৱাই পেলাব। আৰু এদিন কিতাপৰ পৃষ্ঠাৰ মাজত কেৱল শব্দৰ আকাৰত হে ৰব।।

• আৰু পঢ়িব পাৰে- মহাপুৰুষ মাধৱদেৱৰ ঝুমুৰা সমূহ।